De bron van storytelling
Perzische tapijten, zitzakken en leren hangbanken. Met erachter stoelen, fauteuils en ander spul om op te zitten. Er is een mevrouw die stevige soep verkoopt, dampend kruidige soep, die ruikt naar de Oriënt en andere verweglanden.
Het is donderdagavond. Ik ben in Pakhuis Wilhelmina in Amsterdam aan het Binnen-IJ, aan de overkant van mijn huis, maar het is alsof ik duizenden kilometers elders ben, in een andere tijdzone ook, in een huiskamer van een Perzische koopman. De omgeving, de mensen, ze voelen warm en vertrouwd, ondanks al die onbekende gezichten en gespreksflarden waarin ik mij deze eerste keer nog moeizaam mengen kan.
Mezrab
Langzaam vullen zich de kleden, zitzakken, banken en stoelen. Er is sprake van enige opwinding ook, en dan treedt hij naar voren: Sahand Sahebdivani, de stuwende kracht achter Mezrab, opgericht in 2004, en binnen tien jaar uitgegroeid tot een toonaangevend instituut voor verhaalkunst.
Sahand is geboren in Iran en in 2014 gekroond tot ‘Verteller van het Jaar’. Zijn vader is er ook, met vette snor achter de bar, en de soepmevrouw is zijn moeder. Ik ben inderdaad in een huiskamer. Ruim dertig jaar geleden meegenomen uit Iran richting Canada en eigenlijk per ongeluk in Amsterdam geland.
Verhalen vertellen. Dat is waar het bij Mezrab bijna elke donderdagavond in Pakhuis Wilhelmina om draait. Sprookjes, streekverhalen, eigen verhalen, verhalen uit de Koran. Niks geen 140 tekens en Vine-seconden. Niks nooit nada oubollig opa vertelt of kleuterverhaaltjes voor het slapen gaan. Scabreus en ondeugend voeren ook vanavond hand in hand de boventoon.
Scheherazade
Sahand vraagt het publiek wie Scheherazade kent. Handen gaan omhoog, gejoel ook, en dat is mooi, zagt Sahand. Want: ‘Zij is de bron van storytelling. En dus min of meer de roerganger van waarom wij hier ook vanavond weer met zijn allen zijn.’
Scheherazade is de hoofdpersoon van ‘De Vertellingen van Duizend-en-een-Nacht, een raamvertelling uit het Midden-Oosten. Veel van de verhalen die zij daarin vertelt blijken ouder dan de christelijke jaartelling en zijn, nou ja, laten we het voorzichtig zeggen, nogal erotisch van toon. Andere meer bekende vertellingen waaronder ‘Aladin en de wonderlamp’, ‘Sinbad de zeeman’ en ‘Ali Baba en de veertig rovers’ kregen pas in de Frans vertaling, begin 18e eeuw, een plek in het 1001 Nacht boek.
Maar kom, tijd voor het verhaal over Scheherazade, dat ik zal proberen zo goed mogelijk na te vertellen. Misschien een ietwat lange aanloop voor wat ik zelf aan het eind van dit artikel wil verduidelijken, maar pak gerust die paar tussenliggende alinea’s mee, het is een prachtig verhaal.
Koning Sjahriaar
Lang geleden leefde er een sultan en die had twee zonen: Sjahriaar, die als bijnaam ‘de Goede’ had; en Sjahzamaan a.k.a. ‘de Lieveling’. Beiden werden tot koning gekroond, woonden dagen reizen van elkaar verwijderd, en waren enorm geliefd bij het volk. Ze trouwden allebei en zouden elkaar twintig jaar niet zien.
Genoeg besloot Sjahriaar. Hij nodigde zijn broer uit voor een bezoek, maar oh wee, Sjahzamaan was de poort van zijn paleis al uit, maar moest even terug omdat hij iets lulligs was vergeten, en betrapte zijn vrouw met ‘een slavenjongen uit de keuken’.
Woest vermoorde hij zijn vrouw en minnaar, en vertrok bedroefd en bedrukt naar zijn broer. Daar wachten tal van koninklijk jacht- en schranspartijen om hem op te beuren. Op een ochtend besloot hij, nog altijd een tikkie depri, alleen in het paleis te blijven en betrapte in de koninklijke tuin de vrouw van zijn broer met een ander.
‘Masoud, Masoud, waar ben je. Ik verlang naar je.’
En zie, uit een boom sprong een zwarte slaaf, enkel gekleed in opgewonden naakt. Hij snelde naar de koningin, rukte al haar kleren van haar lijf en wurmde zich tussen haar dijen, waarna beiden in elkaar te verdwenen. En dat was het teken waarop ook de andere 40 vrouwen van de koning in de tuin verschenen om zich te laten nemen door tritsen slaven die van allerlei kanten op de gretig kirrende vrouwen sprongen.
Zeker, lekkere boel daar in het aloude Perzië.
Sjahzamaan knapte zowaar een beetje op, besloot hij, want ja, zo’n overspelige vrouw, het lag dus niet aan hem. Kennelijk zijn alle vrouwen zo, en eigenlijk had hij het getroffen. Zijn broer werd tenslotte dagelijks door maar liefst 40 stuks bedrogen. Maar nee, geen woord tegen zijn broer.
Een paar dagen later versprak hij zich alsnog. Sjahriaar wilde evenwel niks van het verhaal geloven. Zijn favoriete vrouw, nee, die zou zoiets nooit doen, zij was puur, loyaal en trouw. Okay, besloot Sjahzamaan, wie niet horen wil. Ze zouden net doen alsof ze de volgende ochtend voor een partijtje jagen zouden weggaan, en dan zou hij met eigen ogen zien wat er allemaal tussen de koninklijke bloemperkjes gebeurde.
En ja hoor, de koninklijk troep was amper de poort uit, en daar verscheen zijn vrouw, ‘Massoud, Massoud’, gevolgd door dezelfde orgie met zijn andere 40 vrouwen.
Ifriet
Verteerd door woede en verdriet vertrokken beide broers met onbekende bestemming, op zoek naar nog meer overspelleed, een man nog meer bedrogen dan hen. Enkel dat kon zielevreugde brengen.
Vlakbij de Kaspische Zee vielen ze in slaap. Terwijl ze lagen te snurken, verrees uit de golven een ifriet, een metersgrote duivelse figuur van vuur en ander onheilspellends, met op zijn hoofd een fraaie gouden kist.
Ze verstopten zich voor de ifriet in een boom, en zagen hoe hij uit de kist een jonge naakte vrouw haalde. Die ketende hij aan hem vast, waarna ook hij besloot een tukje te doen.
De jonge vrouw zag de twee koningen, ging op haar rug liggen, hief haar benen hoog en zei tegen de twee dat ze met haar moesten vrijen, ‘bevredig mijn lust, anders maak ik de ifriet wakker’, en ja, dan konden ze hun leven vergeten.
Dus namen de twee broers haar, één voor één, en tegelijk, en nog een keer, terwijl de ifriet bleef slapen.
Na een tijdje keek de jonge vrouw afgemat en blij. Toch nog een ding: ‘Geef me jullie ringen, en snel, anders maak ik de ifriet wakker’. Dus gaven ze hun ringen aan de vrouw die een soort sleutelbos tevoorschijn haalde waaraan 98 trouwringen hingen, en nu dus 100, één voor elk overspel.
De beide koningen maakten dat ze weg kwamen, en konden meteen in volle draf door naar huis. Iemand die zo duidelijk werd bedrogen, terwijl hij nota bene naast zijn vrouw lag, 100 keer al, nee, erger kon het niet.
Vertellingen uit 1001 Nacht
De broers bleken echter niet opgelucht, eerder woedend op elke vrouw. Volgens hen waren die allemaal door en door slecht. Thuisgekomen besloot Sjahriaar dan ook direct al zijn vrouwen en slaven te doden, koppen eraf, en hij zweerde dat hij voortaan nimmer langer zou huwen dan een nacht en elke nieuwe bruid ’s ochtends te doden, opdat mogelijke bedrog hem bespaard bleef.
Zo doodde de koning de ene verse vrouw na de andere. De ooit o zo vriendelijk en galante koning was veranderd in een moordlustig beest. Er waarde een siddering door het land.
En toen verscheen Scheherazade. Zij vertelde haar vader dat zij de volgende vrouw van de koning wilde worden. ‘Ik zal verlossing brengen voor de mensen of omkomen en sterven als de anderen.’
Haar vader, de vizier van het land, probeerde haar te stoppen. Zij wilde evenwel per sé naar de koning, niet zomaar, maar met een bieb vol verhalen in haar hoofd. Want Scheherazade was enorm belezen. Literatuur, wijsbegeerte, geneeskunde, poëzie, geschiedkronieken, lijsten vol citaten: ze kende ze allemaal uit haar hoofd. Bovenal was zij erg intelligent en wijs en welgemanierd, en verstandig. Des te meer: wat bezielde haar.
De vizier bracht zijn dochter morrend naar de koning die haar als vrouw aanvaardde, haar even later trouwde en subiet naar de huwelijkse sponde sleurde.
Na hun robbertje seks lag hij tevreden te doezelen. Zij besloot hem een verhaal te vertellen, de hele nacht aaneen. De volgende ochtend, het executie peleton stond als het ware al klaar, bleek het verhaal nog niet uit. Sjahriaar wilde veel te graag weten hoe het verhaal afliep en besloot haar niet te doden. Scheherazade kreeg een dagje uitstel.
De volgende nacht maakte zij het verhaal af, maar begon direct aan een nog mooier en spannender verhaal dat zij slechts voor de helft vertelde. En weer besloot Sjahriaar tot uitstel, ‘want anders kan ik niet horen hoe het verhaal afloopt. Ik dood haar wel daarna.’
Aldus geschiedde 1001 nachten aaneen. En terwijl Scheherazade het ene verhaal aan het andere boetseerde, ging de koning steeds meer van haar houden, en kon het land juichen en jubelen, omdat er natuurlijk kindekes werden geboren, en leefde iedereen nog lang en gelukkig.
Bron van storytelling
Ik sta op van het tapijt, strek mijn benen, vergeet even de soep, en dat biertje komt zo ook wel, denk ik, als ik naar buiten loop.
De bron van storytelling, vertelde Sahand. Thuis hadden we evenzo een sprookjesboekje over de Duizend-en-een-Nacht, zonder ook maar een druppeltje erotische toespeling. Ik herinner me een Libelle-columniste met de naam Scheherazade en iets petit vulgairs uit de jaren tachtig van Jef Rademakers, evenzo rondom die Vertellingen uit 1001 Nacht. Maar de echte verhalen, nee, die kende ik niet. Ze komen uit een andere cultuur. En dan zie je meteen ook de kracht van verhalen: ze verbinden. Brengen mensen en culturen bij elkaar.
Opnieuw dreinde het door mijn hoofd. De bron van storytelling. Wat kon ik voor wijsheid uit Scheherazade halen. Wat had ik vanavond van haar geleerd, los van verhalen over orgies, overspel en vuurgevaarlijke ifriets met gouden kisten.
En toen begreep ik haar boodschap.
Goede verhalen bepalen het verschil tussen leven en dood. Storytelling stoelt niet op doodse content, gebaseerd op data, handige tweakers, zoekwoorden of emotieloze checklists.
Zeg nou zelf. Je besluit tot het downloaden van een whitepaper of het lezen van een blogpost en de volgende dag vind je meteen een opdringerige post in je mailbox. No way, daarmee kweek je niet echt vertrouwen. Je hoort lezers niet met verhalen te misleiden, maar te verleiden.
Daarom: schrijf, film en vertel verhalen waaraan zelfs koningen verslaafd kunnen raken. Wees menselijk, persoonlijk, emotierijk en relevant, en wel zodanig dat je publiek bijkans om je verhalen smeekt en blijft smeken omdat ze zo inspirerend, behulpzaam en betoverend zijn, omdat ze je verhalen niet willen missen. Zo bouw je aan vertrouwen, nee, zo bouw je aan verlangen.
Als Scheherazade de koning met hebzuchtige content had proberen te misleiden, nope, niet echt betoverend, dan was zij de volgende dag zeker en vast onthoofd. Maar dat deed zij niet. Scheherazade wist hoe je van luisteraars abonnees kunt maken.
Ik ging weer naar binnen. Verder luisteren naar verhalen. Met een lekker soepie en dat uitgestelde biertje.